W codziennych zmaganiach obywateli z wymiarem sprawiedliwości często spotykana jest sytuacja, w której strona wnioskując o przyznanie jej pełnomocnika z urzędu w postępowaniu karnym, uzyskuje od Sądu odpowiedź negatywną. Rodzi się wówczas zasadnicze pytanie, czy postanowienia wydawane w tym zakresie podlegają zaskarżeniu, czy też wniesienie środka odwoławczego jest niedopuszczalne? Choć często pod postanowieniami, o jakich mowa, zawarte są pouczenia, że „na powyższe postanowienie zażalenie nie przysługuje”, praktyka taka jest całkowicie błędna.
W wyroku z dnia 8 października 2013 roku w sprawie K 30/11, OTK-A 2013/7, poz. 98, Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że art. 81 § 1 k.p.k. w zakresie, w jakim nie przewiduje sądowej kontroli zarządzenia prezesa sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy z urzędu dla oskarżonego jest niezgodny z Konstytucją RP.
W konsekwencji ustawa z dnia 12 czerwca 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 1186) wprowadzała zasadę, w myśl której na zarządzenie prezesa sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, a na postanowienie sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy – zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.
Należy zauważyć, że choć art. 81 § 1a k.p.k. nie został wymieniony w art. 88 k.p.k. odnoszącym się do pełnomocnika, to jednak w komentarzach podnosi się, że jest to „niedopatrzenie” ustawodawcy, za czym przemawia fakt, że jednak do pełnomocnika stosuje się odpowiednio art. 81a § 2 k.p.k., w którym jest mowa o rozpoznaniu wniosku o wyznaczenie przedstawiciela procesowego przez prezesa sądu lub referendarza sądowego. Wykładnia funkcjonalna nakierowana na równe traktowanie stron w zakresie dostępu do środka odwoławczego w takiej samej sytuacji procesowej – odmowa wyznaczenia przedstawiciela procesowego, gdy oskarżonemu przysługuje zażalenie na podstawie art. 81 § 1a k.p.k. – uzasadnia sięgnięcie po analogia legis i przyjęcie, że do pełnomocnika ma również odpowiednie zastosowanie art. 81 k.p.k., w tym § 1a.
W konsekwencji na postanowienie o odmowie przyznania pełnomocnika z urzędu przysługuje zażalenie, które złożyć należy w nieprzekraczalnym terminie 7 dni od daty otrzymania odpisu postanowienia. Zażalenie składa się do tego samego Sądu, który wydał zaskarżone postanowienie!!!