Testament notarialny to forma testamentu zwykłego uznawana przez wielu za najbardziej bezpieczną formę rozrządzenia majątkiem przez spadkodawcę. Tak sporządzony testament traktowany jest jak dokument urzędowy z uwagi na fakt, że czynności notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z obowiązujacym prawem, mają charakter dokumentu urzędowego. Z uwagi na powyższe stanowi on dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Jako akt notarialny taki testament musi jednak spełniać wymagania określone przez Ustawę z dnia 14 lutego 1991r. Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008r., Nr 189, poz. 1158 ze zm.). W przeciwnym wypadku jest nieważny. Ponadto testament notarialny, podobnie jak każdy inny testament, może zostać podważony w sytuacji zaistnienia wad oświadczeń woli spadkodawcy, wymienionych w art. 945 § 1 Kodeksu cywilnego.
Prawo o notariacie stanowi, że prawidłowo sporządzony testament notarialny powinien zawierać:
- dzień, miesiąc i rok sporządzenia testamentu, a w razie potrzeby lub na żądanie spadkodawcy – godzinę i minutę rozpoczęcia i podpisania testamentu,
- miejsce sporządzenia testamentu,
- imię, nazwisko notariusza oraz siedzibę kancelarii notarialnej,
- imię i nazwisko, imiona rodziców, miejsce zamieszkania spadkodawcy, a także innych osób będących przy jego sporządzaniu,
- treść rozporządzeń testamentowych,
- stwierdzenie, że testament został odczytany, przyjęty i podpisany,
- podpisy testatora, notariusza i osób będących przy sporządzaniu testamentu.
Brak jednego z powyższych elementów powoduje, że nie ma zachowanej formy aktu notarialnego i testament jest nieważny.
Podczas sporządzania testamentu notarialnego notariusz musi stwierdzić także tożsamość osób, udzielić niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności oraz czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów. Należy również pamiętać, że notariusz ma obowiązek upewnić się, czy testator posiada pełną zdolność do czynności prawnych w chwili sporządzenia tego aktu. Notariuszowi nie wolno bowiem sporządzić testamentu jeżeli poweźmie wątpliwość co do zdolności do czynności prawnych spadkodawcy. Naruszenie wymogów o jakich mowa skutkuje nieważnością sporządzonego testamentu notarialnego.
Jak wskazałem na wstępie, testament notarialny można unieważnić powołując się nadto na wady oświadczenia woli spadkodawcy. Co za tym idzie testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
Dodatkowo o nieważności testamentu można mówić w przypadku, gdy sporządzono go pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści, np. przekazał on majątek osobie, którą uważał za kogoś, kto uratował mu życie, co okazało się nieprawdą.
Ponadto nieważny jest testament sporządzony pod wpływem groźby. Aby miała ona wpływ na ważność testamentu musi być bezprawna i realna, czyli musi wzbudzać u testatora obawę, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Groźbą jest np. zastraszanie, szantażowanie czy porwanie.
Osoba, która chce podważyć testament notarialny powinna dysponować mocnymi dowodami, np. zeznaniami świadków, czy orzeczeniem lekarskim. Na niej bowiem ciąży ciężar udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne.
Należy także pamiętać, że na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można powołać się po upływie 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie 10 lat od otwarcia spadku.